„Przed lejem po wybuchu pocisku 42 cm” – tak głosi niemiecki napis wydrukowany na odwrocie pocztówki z 1915 roku reprodukowanej powyżej.
Widać na niej żołnierzy landwery siedzących nad brzegiem leja, który po wypełnieniu się wodą zaczął przypominać staw. Za ich plecami odpoczywają konie, a dalej rozciąga się betonowa ściana potężnego fortu. Wydawać by się mogło, że zdjęcie wykonano gdzieś na froncie zachodnim, gdzie moździerze miotające pociski o średnicy 42 cm miały częste zastosowanie. Były to wówczas największe działa na świecie, których pocisk ważył aż 930 kg. Niekiedy taki tonowy kolos, lecący z prędkością początkową 440 m/s, mógł bez wybuchu przebić strop fortu.
Po szczegółowej analizie pocztówki i po porównaniu jej w terenie okazało się, że przedstawia ona fort nie na zachodzie Europy, ale w… pobliskim Dębem. Umocnienie zostało wybudowane na początku XX wieku przez Rosjan. W ich planach miało bronić przestrzeni rozciągającej się między twierdzami w Modlinie i Zegrzu. Po zmianie koncepcji militarnej nie dokończono budowy fortu. Do wybudowania pozostało jeszcze prawe skrzydło koszar szyjowych. W 1915 r. to właśnie tu, na puste miejsce spadł pocisk 42 cm i wyżłobił lej uwieczniony na pocztówce. Fort należący do rejonu obronnego twierdzy Modlin był kilkakrotnie atakowany przez wojska niemieckie. Wybuch potężnych pocisków wywierał ogromne wrażenie na żołnierzach obu armii. Na pocztówce widać pozujących nad lejem kawalerzystów z Brygady Grafa Pfeila, którzy po zajęciu Zegrza, północnym brzegiem Narwi podążali w kierunku twierdzy Modlin.
Warto podkreślić, że ta niezwykła pocztówka została wydrukowana w renomowanym wydawnictwie niemieckim Broschek & Co. Tę zasłużoną firmę, działającą do dziś w Hamburgu, założył Albert Vincent Broschek (1858–1924). W 1907 roku kupił wydawnictwo i drukarnię czasopisma „Habmurger Fremdenblatt”. Jego następcy Kurt, a później Nikolaus Broschek stworzyli potężny koncern wydawniczy. Obecnie znamy dwie podobne pocztówki tej firmy, obie pokazują Dębe. Niestety, nie wiemy, kto wykonał zdjęcie będące podstawą do wydania kart.
