Testament stanowiący rozrządzenie majątkiem na wypadek śmierci bywa często zaskoczeniem dla najbliżej rodziny. Dzieję się tak nie tylko w sytuacji, gdy jego autor nic nie wspomniał najbliżej rodzinie o jego sporządzeniu, ale także gdy przykładowo przekazuje cały majątek na rzecz osoby trzeciej, wydziedziczając np. poszczególnych członków rodziny.
Aby uniknąć takiej niepewności co do stanu faktycznego i prawnego ustawodawca wprowadził tzw. „ogłoszenie testamentu” – instytucję uregulowaną w przepisach ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. „Kodeks postępowania cywilnego” (Dz.U. z 1964 r., Nr 43, poz. 296 ze zm.) w art. 646 – 654 kpc.
Na wstępie należy wskazać, iż osoba, u której znajduje się testament, jest obowiązana złożyć go w Sądzie spadku, gdy dowie się o śmierci spadkodawcy, chyba że złożyła go u notariusza. Sądem spadku jest Sąd ostatniego zamieszkania spadkodawcy, a jeżeli jego miejsca zamieszkania w Polsce nie da się ustalić, Sąd miejsca, w którym znajduje się majątek spadkowy lub jego część (art. 628 kpc).
Kto bezzasadnie uchyla się od wykonania powyższego obowiązku, ponosi odpowiedzialność za wynikłą stąd szkodę, a ponadto Sąd spadku może nałożyć na uchylającego się grzywnę (art. 646 § 1 i 2 kpc). W celu stwierdzenia, czy istnieje testament i gdzie się znajduje, Sąd spadku może nakazać złożenie oświadczenia w tym przedmiocie, stosując odpowiednio tryb przewidziany do wyjawienia przedmiotów spadkowych. Sąd po wysłuchaniu osoby, u której według uzyskanych wiadomości testament się znajduje, wyda z urzędu postanowienie nakazujące jej złożenie testamentu w wyznaczonym terminie.
Poza Sądem otworzyć i ogłosić testament może również notariusz. W obu przypadkach konieczny jest dowód śmierci spadkodawcy np. akt zgonu.
O terminie otwarcia i ogłoszenia nie zawiadamia się osób zainteresowanych, jednakże mogą one być obecne przy tej czynności, gdy powezmą wiadomość o tej planowej czynności.
Gdy złożono kilka testamentów jednego spadkodawcy, otwiera się i ogłasza wszystkie, a na każdym z nich czyni się wzmiankę o innych. W protokole otwarcia i ogłoszenia testamentu opisuje się jego stan zewnętrzny oraz wymienia się jego datę, datę założenia i osobę, która testament złożyła. Datę otwarcia i ogłoszenia umieszcza się na testamencie. Sąd spadku albo notariusz zawiadamia o dokonanym otwarciu i ogłoszeniu testamentu w miarę możności osoby, których rozrządzenia testamentowe dotyczą, oraz powołanego wykonawcę testamentu, bądź kuratora spadku. Notariusz niezwłocznie zawiadamia o tym Sąd spadku, przesyłając odpis sporządzonego protokołu z czynności.
Testament wraz z protokołem otwarcia i ogłoszenia przechowuje się w Sądzie spadku, chyba że został złożony u notariusza. Jednakże na żądanie Sądu spadku notariusz przesyła złożony testament temu Sądowi.
Jeżeli chodzi o koszty, to otwarcie i ogłoszenie testamentu przez Sąd nie podlega opłacie sądowej (art. 95 ust.1 pkt. 3 kpc) i następuje nawet bez wniosku zainteresowanego, jeżeli tylko testament wpłynął do Sądu np. wraz z Wnioskiem o stwierdzenie nabycia spadku. Notariusz za sporządzenie protokołu otwarcia i ogłoszenia testamentu pobiera opłatę w wysokości do 50 zł.
Analogiczna procedura funkcjonuje przy ogłoszeniu pisma stwierdzającego treść testamentu złożonego w formie ustnej.
Ogłoszenie testamentu ma również istotne znaczenie z uwagi za brzmienie art. 1007 § 1 kpc, który przewiduje pięcioletni termin przedawnienia roszczeń uprawnionego z tytułu zachowku oraz roszczeń spadkobierców o zmniejszenie zapisów zwykłych i poleceń, przy czym termin ten liczony jest właśnie od ogłoszenia testamentu.
Grzegorz Kuligowski
radca prawny
www.gkuligowski.pl
Autor powyższego artykułu prowadzi Kancelarię Radcy Prawnego w Legionowie.
