Zgodnie z art. 15 § 2 ustawy Prawo spółdzielcze członkiem spółdzielni może być każda osoba fizyczna o pełnej zdolności do czynności prawnych, która odpowiada wymaganiom określonym w statucie, chyba że ustawa stanowi inaczej. Przepis ten wprowadza zatem krąg osób, które mogą starać się o przyjęcie w poczet członków spółdzielni. Ponadto statut spółdzielni może uściślić krąg podmiotów, które mogą ubiegać się o przyjęcie w poczet członków. Sąd Najwyższy wyraził pogląd, że z chwilą zaistnienia wymaganych przesłanek (kryteriów) powstaje dla uprawnionej osoby odpowiednie roszczenie. Innymi słowy, spółdzielnia nie może odmówić przyjęcia na członka takiej osoby, która odpowiada wymaganiom statutu.
Nabycie członkostwa może nastąpić w dwojaki sposób. Osoby będące założycielami spółdzielni stają się jej członkami z mocy prawa z chwilą zarejestrowania spółdzielni. Inne osoby uzyskują członkostwo z chwilą przyjęcia ich przez spółdzielnię. Członkiem spółdzielni może być każda osoba fizyczna o pełnej zdolności do czynności prawnych, która odpowiada wymaganiom określonym w statucie, chyba że ustawa stanowi inaczej. Ponadto statut może określać wypadki, w których dopuszczalne jest członkostwo osób o ograniczonej zdolności do czynności prawnych lub niemających tej zdolności. Osoby takie nie mogą być członkami organów spółdzielni. W walnym zgromadzeniu biorą one udział przez swoich przedstawicieli ustawowych. Członkami spółdzielni mogą być również osoby prawne, o ile statut nie stanowi inaczej. Spółdzielnia, której członkami w myśl statutu są wyłącznie osoby prawne, musi liczyć co najmniej trzech członków. Warunkiem przyjęcia na członka spółdzielni jest złożenie deklaracji w formie pisemnej, pod rygorem nieważności. W formie pisemnej deklaruje się także udziały, jak
i wszelkie zmiany danych zawartych w deklaracji. Członek może w deklaracji lub
w odrębnym pisemnym oświadczeniu złożonym spółdzielni wskazać osobę, której spółdzielnia obowiązana jest po jego śmierci wypłacić udziały. Prawo z tego tytułu nie należy do spadku.
Udziały członka spółdzielni są dziedziczne. Zgodnie jednak z art. 16 a ustawy Prawo spółdzielcze spadkobierca zmarłego członka spółdzielni dziedziczy udziały, jeżeli jest członkiem spółdzielni lub złożył deklarację przystąpienia do spółdzielni. Jeżeli spadkobierców jest więcej niż jeden, powinni oni wskazać jednego spośród siebie, który uzyskuje prawo do udziałów, chyba że podzielą oni udziały między tych spadkobierców, którzy złożyli deklarację przystąpienia do spółdzielni. Spółdzielnia nie może odmówić przyjęcia w poczet członków spadkobierców dziedziczących udziały, jeżeli odpowiadają oni wymogom określonym w statucie.
Z członkostwem w spółdzielni wiążą się ściśle określone uprawnienia i obowiązki, które są równe dla wszystkich członków. Członek spółdzielni ma prawo:
1) uczestniczenia w walnym zgromadzeniu lub zebraniu grupy członkowskiej
2) wybierania i bycia wybieranym do organów spółdzielni
3) otrzymania odpisu statutu i regulaminów, zaznajamiania się z uchwałami organów spółdzielni, protokołami obrad organów spółdzielni, protokołami lustracji, rocznymi sprawozdaniami finansowymi, umowami zawieranymi przez spółdzielnię z osobami trzecimi, z zastrzeżeniem art.8 ust. 1 Ustawy z 15 grudnia 2000 r. o spółdzielniach mieszkaniowych
4) żądania rozpatrzenia przez właściwe organy spółdzielni wniosków dotyczących jej działalności
5) udziału w nadwyżce bilansowej
6) do świadczeń spółdzielni w zakresie jej statutowej działalności.
Koszty sporządzania odpisów i kopii tych dokumentów, z wyjątkiem statutu
i regulaminów uchwalonych na podstawie statutu, pokrywa członek spółdzielni wnioskujący o ich otrzymanie. Spółdzielnia może odmówić członkowi wglądu do umów zawieranych z osobami trzecimi, jeżeli naruszałoby to prawa tych osób lub jeżeli istnieje uzasadniona obawa, że członek wykorzysta pozyskane informacje w celach sprzecznych z interesem spółdzielni i przez to wyrządzi spółdzielni znaczną szkodę. Odmowa powinna być wyrażona na piśmie. Członek, któremu odmówiono wglądu do umów zawieranych przez spółdzielnię z osobami trzecimi, może złożyć wniosek do sądu rejestrowego o zobowiązanie spółdzielni do udostępnienia tych umów. Wniosek należy złożyć w terminie siedmiu dni od dnia doręczenia członkowi pisemnej odmowy.
Członkowi spółdzielni przysługują również inne prawa określone w ustawie lub w statucie. Jeśli chodzi o obowiązki członka spółdzielni, to ma on obowiązek:
1) przestrzegania przepisów prawa, postanowień statutu i opartych na nich regulaminów
2) dbania o dobro i rozwój spółdzielni oraz uczestniczenia w realizacji jej zadań statutowych
3) wykonywania innych obowiązków określonych w ustawie lub w statucie,
w szczególności do wniesienia wpisowego oraz zadeklarowanych udziałów stosownie do postanowień statutu. Należy tu wskazać, że niejako najważniejszym obowiązkiem członka spółdzielni jest obowiązek ponoszenia kosztów utrzymania zajmowanego lokalu (opłacanie miesięcznego czynszu oraz innych opłat, jeśli takie powstaną).
Zgodnie z art. 24 ustawy Prawo spółdzielcze spółdzielnia może rozwiązać stosunek członkostwa tylko przez wykluczenie albo wykreślenie członka. Wykluczenie członka ze spółdzielni może nastąpić w wypadku, gdy z jego winy umyślnej lub z powodu rażącego niedbalstwa dalszego pozostawania w spółdzielni nie da się pogodzić z postanowieniami statutu spółdzielni lub dobrymi obyczajami. Statut określa przyczyny wykluczenia. Członek niewykonujący obowiązków statutowych z przyczyn przez niego niezawinionych może być wykreślony z rejestru członków spółdzielni. Statut określa przyczyny wykreślenia. Wykluczenia albo wykreślenia może dokonać, stosownie do postanowień statutu, rada nadzorcza albo walne zgromadzenie spółdzielni. Organ, do którego kompetencji należy podejmowanie uchwał w sprawie wykluczenia albo wykreślenia, ma obowiązek wysłuchać wyjaśnień zainteresowanego członka spółdzielni. Organ, który podjął uchwałę w sprawie wykreślenia albo wykluczenia, ma obowiązek zawiadomić członka na piśmie wraz z uzasadnieniem o wykreśleniu albo wykluczeniu ze spółdzielni w terminie dwóch tygodni od dnia podjęcia uchwały. Uzasadnienie powinno w szczególności przedstawiać motywy, którymi kierował się organ spółdzielni uznając, że zachowanie członka wyczerpuje przesłanki wykluczenia albo wykreślenia określone w statucie. Zawiadomienie zwrócone z powodu niezgłoszenia przez członka zmiany podanego przez niego adresu ma moc prawną doręczenia. Jeżeli organem właściwym w sprawie wykluczenia albo wykreślenia członka ze spółdzielni jest, zgodnie z postanowieniami statutu, rada nadzorcza, członek spółdzielni ma prawo:
1) odwołać się od uchwały o wykluczeniu albo wykreśleniu do walnego zgromadzenia, w terminie określonym w statucie, albo
2) zaskarżyć uchwałę rady nadzorczej do sądu w terminie sześciu tygodni od dnia doręczenia członkowi uchwały z uzasadnieniem.
W przypadku bezskutecznego upływu terminu do rozpatrzenia odwołania przez walne zgromadzenie, termin do zaskarżenia do sądu uchwały rady nadzorczej biegnie od dnia, w którym odwołanie powinno być najpóźniej rozpatrzone. W wypadku wniesienia do walnego zgromadzenia odwołania od uchwały rady nadzorczej w sprawie wykluczenia albo wykreślenia, członek spółdzielni ma prawo być obecny przy rozpatrywaniu odwołania i popierać je. Do wniesienia odwołania i jego rozpatrzenia stosuje się postanowienia statutu o postępowaniu wewnątrzspółdzielczym. Jeżeli statut nie przewiduje postępowania wewnątrzspółdzielczego, termin do wniesienia odwołania wynosi miesiąc od dnia doręczenia zawiadomienia o wykluczeniu albo wykreśleniu wraz z uzasadnieniem. Odwołanie powinno być rozpatrzone na najbliższym walnym zgromadzeniu, nie później jednak niż w ciągu dwunastu miesięcy od dnia wniesienia odwołania. Odwołujący się członek spółdzielni powinien być zawiadomiony o terminie walnego zgromadzenia co najmniej trzy tygodnie przed tym terminem.
Wykluczenie albo wykreślenie staje się skuteczne z chwilą:
1) bezskutecznego upływu terminu do zaskarżenia do sądu uchwały rady nadzorczej, chyba że członek przed upływem tego terminu wniósł odwołanie od uchwały rady do walnego zgromadzenia
2) bezskutecznego upływu terminu do wniesienia do walnego zgromadzenia odwołania od uchwały rady nadzorczej, jeżeli termin ten jest dłuższy od terminu do zaskarżenia do sądu uchwały rady
3) bezskutecznego upływu terminu do zaskarżenia do sądu uchwały walnego zgromadzenia
4) prawomocnego oddalenia przez sąd powództwa o uchylenie uchwały rady nadzorczej albo walnego zgromadzenia.
radca prawny Marcin Stępnik
Kancelaria Radcy Prawnego
ul. Gubinowska 4/137, 02-956 Warszawa
